ارزیابی مخاطرات دمایی منطقه جنوب شرق ایران

مقدمه: زیر بنای مدیریت بحران و سوانح طبیعی بر پیش آگاهی قبل از وقوع رخداد بنا نهاده شده است. اتخاد تمهیدات لازم برای کاهش ریسک مخاطرات اقلیمی همواره مورد توجه بوده است. هر ساله مخاطرات مختلفی در ایران رخ می­دهد. مخاطرات اقلیمی براساس چشم‌اندازهای جغرافیایی هر منطقه از کشور، با ریسک مالی و جانی خاصی همراه می‌باشند. در منطقۀ جنوب شرق ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و چشم­انداز طبیعی منطقه، مخاطرات دمایی بیشتر خودنمایی می­کنند. تحقیق حاضر با هدف بررسی و تعیین الگوی مکانی مخاطرات دمایی براساس تحلیل­های مکانی در محیط سامانۀ اطلاعات جغرافیایی انجام شده است. روش: این مطالعه از نوع تحقیقات کاربردی با روش اسنادی- آماری می‌باشد. در این خصوص از پایگاه دادۀ بلندمدت کمینه­ها و بیشینه­های دمایی ایستگاه‌های هواشناسی در دوره آماری (1394-1379) به منظور سنجش مخاطرات دمایی شامل امواج گرمایی (شدید، متوسط، ضعیف، مجموع)، سوزباد (شدید، متوسط، ضعیف ومجموع) و یخبندان (تابشی، وزشی و مجموع) استفاده گردید. در ادامۀ رابطۀ بین مخاطرات دمایی ­و شرایط جغرافیایی براساس مدل همبستگی پیرسون در محیط نرم‌افزار SPSS بررسی گردید و سپس با استفاده از قابلیت­های سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS)، مناطق با مخاطرات دمایی یکسان به صورت پهنه­های مختلف مشخص شد. یافته­ها: نتایج نشان داد که بالاترین رخداد مخاطرۀ امواج گرمایی شدید در شمال استان سیستان و بلوچستان در منطقه زابل و زهک رخ داده است. بالاترین فراوانی وقوع مخاطره سوزباد، در بخش مرکزی استان متمایل به شمال شرق با محوریت ایستگاه‌های زاهدان و خاش مشاهده شد. بیشترین تراکم وقوع مخاطرۀ یخبندان­های تابشی در ناحیه شرقی استان منطبق بر محور زاهدان، خاش و سراوان بوده است. در نواحی شرقی و مرکزی منطقۀ سیستان و بلوچستان، رخدادهای بیشتری از انواع یخبندان را تجربه می­کنند. از شمال به جنوب منطقه از فراوانی و شدت یخبندان­ها کاسته می­شود.  نتیجه­ گیری: وقوع مخاطرات دمایی یکی از ویژگی‌های بارز مناطق خشک می­باشد. مخاطرات دمایی به‌خصوص امواج گرمایی و سوزبادها تابع مؤلفه­های مکان هستند و با تغییرات عرض جغرافیایی و ارتفاع رفتار متغیری از خود نشان می‌دهند. به‌طوری که زاهک و زابل بیشترین امواج گرمایی با ارتفاع کمتر و خاش و زاهدان بیشترین سوزبادها را دارند. مناطق نزدیک به نوار ساحلی مانند نیک­شهر و چابهار از مخاطرات دمایی کمتری برخوردارند. شناسایی و تعیین الگوی فضایی مخاطرات دمایی برای اتخاذ تصمیم‌های کارآمد و پیاده‌سازی برنامه­های پیشگیرانۀ قبل از وقوع بحران حائز اهمیت است.